fot. wikipedia.org
2 listopada 1950 roku w pokazowym procesie, komunistyczny sąd skazał na osiemnastokrotną karę śmierci Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, majora kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódcę 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, żołnierza antykomunistycznego podziemia.
Wyrok wykonano strzałem w tył głowy trzy miesiące później - 8 lutego 1951 roku. Wyroki ciążące na Zygmuncie Szendzielarzu sąd uchylił w 1993 roku.
Zygmunt Szendzielarz brał udział w kampanii wrześniowej, później wstąpił do konspiracji. W 1943 roku został dowódcą 5. Wileńskiej Brygady AK. Nazywana „Brygadą Śmierci” walczyła z Niemcami, a także współpracującymi z nimi Litwinami oraz z partyzantką sowiecką. Kiedy w 1944 roku została częściowo rozbrojona przez Armię Czerwoną, „Łupaszka” z częścią żołnierzy przeszedł na Białostocczyznę, potem na Pomorze, gdzie walczył z oddziałami Armii Czerwonej, Ludowego Wojska Polskiego, Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa.
Wiosną 1947 zaprzestał walki zbrojnej i ukrywał się. Rok później został aresztowany. Był przesłuchiwany około 50 razy, a także torturowany.
W październiku 1950 roku rozpoczął się pokazowy proces byłych członków Okręgu Wileńskiego AK, w którym oskarżony był między innymi „Łupaszka”. Ówczesna propaganda przedstawiała jego działania jako „napady terrorystyczno-rabunkowe” przeprowadzane po wojnie na „bohaterskich funkcjonariuszach i działaczach komunistycznych”.
Tak w Polskim Radiu mówił o Zygmuncie Szendzielarzu dziennikarz Andrzej Rokita:
Andrzej Rokita, dziennikarz Polskiego Radia
W czasie procesu prokurator odczytywał między innymi fragmenty dziennika 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady, którą dowodził „Łupaszka” w 1946 roku:
prokurator odczytujący m.in. fragmenty dziennika 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady
Zygmunt Szendzielarz pytany podczas procesu o poszczególne akcje zbrojne potwierdzał je, nie zaprzeczając swojemu udziałowi w podziemiu antykomunistycznym:
Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”
„Łupaszka” został skazany na osiemnastokrotną karę śmierci. Nie poprosił o łaskę. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w więzieniu przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie.
Lidia Eberle, towarzyszka życia Zygmunta Szendzielarza po śmierci jego żony, aresztowana razem z nim i skazana na dożywocie, tak wspominała ich ostatnie spotkanie w więzieniu:
Lidia Eberle, towarzyszka życia Zygmunta Szendzielarza
Wyjście Zygmunta Szendzielarza z celi śmierci wspominał po latach Mieczysław Chojnacki, pseudonim „Młodzik” (zm. 2020):
Mieczysław Chojnacki, pseudonim „Młodzik”
Jak wielu żołnierzy wyklętych, „Łupaszkę” pochowano w bezimiennym grobie. Przez kilkadziesiąt lat komuniści ukrywali miejsce pochówku zamordowanych przez bezpiekę.
Dzięki badaniom Instytutu Pamięci Narodowej, szczątki majora Szendzielarza zostały odnalezione w 2013 roku w kwaterze „Na Łączce” na Powązkach. Kierownik grupy poszukiwawczej Instytutu Pamięci Narodowej profesor Krzysztof Szwagrzyk opowiadał IAR, że szczątki były ukryte w dole, nad którym później poprowadzono drogę:
profesor Krzysztof Szwagrzyk, kierownik grupy poszukiwawczej Instytutu Pamięci Narodowej
W 2008 roku odbył się symboliczny pochówek Zygmunta Szendzielarza na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, a 24 kwietnia 2016 roku, po odnalezieniu w kwaterze na Łączce, szczątki „Łupaszki” - podczas uroczystego państwowego pogrzebu zostały złożone w rodzinnej mogile.
Major Szendzielarz został awansowany do stopnia pułkownika. Ostatni hołd Zygmuntowi Szendzielarzowi oddał prezydent Andrzej Duda:
prezydent Andrzej Duda
Zygmunt Szendzielarz został odznaczony licznymi wyróżnieniami. Za udział w wojnie obronnej 1939 roku - Krzyżem Virtuti Militari V klasy, w 1944 - Krzyżem Walecznych.
W 1988 roku prezydent Polski na uchodźstwie w uznaniu wybitnych czynów w czasie wojny nadał majorowi Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari. Prezydent Lech Kaczyński w 2007 roku odznaczył Zygmunta Szendzielarza Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
IAR/od
