Pomnik powstał z inicjatywy grupy mieszkańców Warszawy, którzy przybyli do Słupska w 1945 roku. Składa się z dwóch części - muru z cegieł przeszytych kulami oraz postaci poległego w walce powstańca.
Według ustaleń historyków łącznie na terenie miasta mieszkało ok. 4 tys. osób przybyłych z Warszawy, w tym sporo przedstawicieli inteligencji i byłych żołnierzy podziemia. Wśród najbardziej znanych znajdował się m.in. Michał Isajewicz ps. Miś - jeden z uczestników akcji na kata Warszawy Franza Kutscherę i ksiądz Jan Zieja, kapelan Szarych Szeregów.
Pierwszy bardzo symboliczny pomnik, zbity ze zwykłych desek i dykty, ustawiono już w sierpniu 1945 roku na prowizorycznym cmentarzu (znajdował się w miejscu obecnego parku Powstańców Warszawy), przy okazji pochówku grupy polskich robotników rozstrzelanych w Słupsku na dzień przed zajęciem miasta przez Armię Czerwoną. Jak ustalił historyk Zdzisław Machura, w mieście krążyła wówczas pogłoska, że rozstrzelani to powstańcy warszawscy. Dopiero później okazało się, że byli to robotnicy, którzy przebywali w Słupsku na długo przed wybuchem powstania.
W czasie uroczystego pochówku ksiądz Zieja zaproponował, aby miejsce to nazwać Placem Powstańców Warszawskich. Prowizoryczny pomnik bardzo szybko się rozpadł a wśród niemieckiej ludności pojawił się niewyszukany dowcip, że ziemie te tak długo należeć będą do Polski, jak długo będzie stał „ich pomnik”. Mieszkańcy Słupska bardzo szybko powołali społeczny komitet budowy pomnika, do którego należał także ks. Jan Nowy. Projektantem był Jan Małeta, a wykonawcami Stanisław Kołodziejski i S. Wąsowicz.
Nowy pomnik odsłonięto 15 września 1946 roku.
Pomnik składa się z dwóch części - muru z cegieł przeszytych kulami oraz postaci poległego w walce powstańca. W wyciągniętej wzdłuż ciała dłoni trzyma on granat „filipinkę”, a drugą opiera się na tarczy z herbem Warszawy - Syrenką. Nad nim pochyla się orzeł, a u jego stóp klęczy płaczące dziecko. W centralnej części muru znajduje się płaskorzeźba ukrzyżowanego Chrystusa na tle płonącego placu Zamkowego w Warszawie. Na cokole jest umieszczony napis – „Bohaterom Warszawy - Słupsk”.
W 1962 roku płaskorzeźba ze słupskiego pomnika w niejasnych okolicznościach zniknęła. Sprawców kradzieży nie ustalono. Zawinięta w szmaty płaskorzeźba została podrzucona do Muzeum Pomorza Środkowego. Tymczasem miejsce Chrystusa zajął herb Słupska. W kwietniu 1981 roku za sprawą Solidarności pomnikowi przywrócono płaskorzeźbę.
1 sierpnia 2023 roku zakończono gruntowną renowację pomnika. Wszystkie elementy betonowe rzeźby zastąpione zostały odlewem z brązu. Oryginalny monument trafił do Izby Pamięci. Na pierwszym w Polsce pomniku upamiętniającym powstańców warszawskich, ponownie zawisła płaskorzeźba z Chrystusem na krzyżu z napisem: Jezu, ratuj, bo giniemy.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy, jaką o budowniczych pomnika i jego historii jeszcze przed renowacją przeprowadziliśmy z kierownikiem słupskiego oddziału Archiwum Państwowego w Koszalinie Krzysztofem Skrzypcem.
