Gryf Pomorski został utworzony 7 lipca 1941 r. przez przedstawicieli 3 organizacji podziemnych: Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski” (por. rez. Józef Dambek ps. „Adam”, „Kil”, „Lech”), Wojskowej Organizacji Niepodległościowej (ppłk. rez. Ks. Józef Wrycz ps. „Rawycz”, „Delta”) oraz grupy braci Józefa Kulasa i Leona Kulasa ps. „Zawisza”.
Jej celem była pomoc polskiej ludności Pomorza i przygotowanie wystąpienia zbrojnego w połączeniu z desantem polskich wojsk z Zachodu przewidzianego na okres załamania się III Rzeszy. Deklarowano podporządkowanie się Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie i Najwyższemu Wodzowi z zachowaniem jednak niezależności.
Bieżąca działalność koncentrowała się na akcjach charytatywnych, m.in. pomocy materialnej dla rodzin zatrzymanych i uwięzionych, walce o zachowanie życia religijnego i języka ojczystego, podrabianiu dokumentów, likwidacji konfidentów, samoobronie.
Gryf prowadził też szeroką działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą. W tym zakresie współdziałał z AK i innymi organizacjami pomorskimi, a także strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. Gryf Pomorski odegrał duże znaczenie w akcji wywiadu AK pod kryptonimem „Synteza”, która miała na celu zlokalizowanie i rozpoznanie technologii produkcji benzyny syntetycznej w fabryce Hydriewerke Politz (Police k. Szczecina).
Liczebność organizacji historycy szacują na ok. 18-20 tys. ludzi. Od połowy 1942 r. trwały rozmowy w kwestii scalenia z Armią Krajową. Stanowisko przedstawicieli Gryfa było niejednoznaczne. Szef pionu wojskowego ppor. rez. Józef Gierszewski „Ryś” był zwolennikiem przyłączenia się do AK, natomiast II prezes Rady Naczelnej i faktyczny przywódca organizacji Józef Dambek „Lech” opowiadał się m.in. za zachowaniem niezależności, pozwalającej prowadzenia według samodzielnych struktur własną działalność konspiracyjną.
W wyniku konfliktu Gierszewski został zamordowany na rozkaz Dambka w leśnym bunkrze znajdującym się na terenie leśnictwa w Dywanie. Miało to miejsce prawdopodobnie 24 czerwca 1943 r. W kwietniu 1943 r. J. Dambek zamiast podporządkować się AK podpisał porozumienie ze Zjednoczonymi Organizacjami Ruchu „Miecz i Pług”, ruchu o proweniencji narodowej i chrześcijańskiej.
pg/mt
