fot. ipn.gov.pl
83 lata temu odbyła się pierwsza z serii egzekucji polskich oficerów policji i wojska, która do historii przeszła jako Zbrodnia Katyńska. Decyzję o mordzie podjął 5 marca 1940 roku Stalin, a zatwierdziło ją Biuro Polityczne KC WKP(b).

Uchwała dotyczyła jeńców przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, w których przebywało 6192 policjantów i funkcjonariuszy KOP i Służby Więziennictwa oraz 8376 oficerów. W zdecydowanej większości są to oficerowie rezerwy.

Decyzja dotyczyła też polskich więźniów przetrzymywanych na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej.

Oto kalendarium największej w historii zbrodni na jeńcach wojennych pokonanej armii.

1939

23 sierpnia - W Moskwie podpisano układ między III Rzeszą a ZSRS, zwany paktem Ribbentrop-Mołotow. Tajny protokół do paktu dotyczył rozbioru Polski między dwa sprzymierzone mocarstwa.

19 września - Szef NKWD Ławrientij Beria powołał Zarząd ds. Jeńców Wojennych i Internowanych przy NKWD oraz nakazał utworzenie sieci obozów jenieckich.

28 września - W Moskwie zawarto sowiecko-niemiecki „Traktat o granicach i przyjaźni”, który wyznaczał ostateczną granicę dzielącą terytorium RP.

3 października - Zarząd ds. Jeńców podjął decyzję o utworzeniu trzech obozów jenieckich: w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

Październik-listopad - Sowieci przekazują Niemcom ok. 43 tys. polskich jeńców zamieszkałych na terytoriach podbitych przez III Rzeszę. Niemcy przekazali prawie 14 tys. jeńców pochodzących z Kresów. Sowieci zwolnili do domów żołnierzy, oficerowie zostali zatrzymani w obozach.

1940

5 marca - Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych.

7-15 marca - W Moskwie odbywa się seria narad z udziałem funkcjonariuszy centrali NKWD oraz wyższych oficerów zarządów obwodowych NKWD w Charkowie, Smoleńsku i Kalininie oraz władz obozów jenieckich.

16 marca - Wprowadzenie w obozach zakazu korespondencji.

16-25 marca - Sporządzanie przez komendantury obozów „informacji-wniosków”, które miały zostać przedstawione „trójce” decydującej o wydaniu „wyroku”.

22 marca - Beria wydaje rozkaz NKWD o „rozładowaniu więzień” NKWD zachodnich obwodów.

3 kwietnia - Pierwszy transport więźniów z obozu w Kozielsku trafia do stacji Gniazdowo. Stamtąd jeńcy byli przewożeni autobusami więziennymi do lasu katyńskiego, gdzie byli mordowani strzałem w tył głowy.

4 kwietnia - Pierwszy transport więźniów z Ostaszkowa. Jeńcy, głównie funkcjonariusze policji, byli rozstrzeliwani w Obwodowym Zarządzie NKWD w Kalininie (obecnie Twer). Zbiorowe mogiły znajdują się w Miednoje.

5 kwietnia - Pierwszy transport więźniów z obozu w Starobielsku. Jeńcy byli rozstrzeliwani w Charkowie, ich ciała wrzucano do dołów śmierci w podcharkowskich Piatichatkach.

Kwiecień-maj - Wymordowanie 3435 jeńców z więzień na Zachodniej Ukrainy. Ciała ofiar zostają ukryte w różnych miejscach, w tym w podkijowskiej Bykowni.

Kwiecień-maj - Wymordowanie 3870 jeńców z więzień położonych na terenie Sowieckiej Białorusi, prawdopodobnie głównie w Mińsku. Ciała ofiar zostały pogrzebane w Kuropatach pod Mińskiem i zapewne w innych miejscach rozsianych na terenie Białorusi.

12-13 kwietnia - Rozpoczął się drugi etap masowych deportacji obywateli polskich z Kresów. Ich ofiarą padły m.in. rodziny polskich oficerów mordowanych w miejscach zbrodni.

29 kwietnia - Do stacji Gniazdowo dotarł transport, w którym znajdował się prof. Uniwersytetu Stefana Batorego Stanisław Swianiewicz. Naukowiec został oddzielony od pozostałych oficerów i przez okno wagonu obserwował autobusy transportujące Polaków na miejsce dokonywanej zbrodni. Był jedynym niemal bezpośrednim polskim świadkiem Zbrodni Katyńskiej.

12 maja - Ostatni transport jeńców do Katynia. Część jeńców została cofnięta do stacji Babynino i uniknęła śmierci.

14 maja - Ostatni transport z Ostaszkowa do Kalinina.

Czerwiec - Ocaleni z transportów oficerowie zostają przewiezieni z obozu Pawliszczew Bor do obozu w Griazowcu.

pg/mt