fot. ipn.gov.pl
Za datę jego powstania uznano 27 września 1939 roku, kiedy w oblężonej Warszawie gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz powołał Służbę Zwycięstwu Polski – konspiracyjną organizację wojskową, mającą kontynuować walkę przeciwko obu okupantom.
Kilka miesięcy później zaczęły powstawać struktury administracji, sądownictwa i oświaty. Polskie państwo podziemne miało także swoją namiastkę parlamentu. Na okupowanych terenach działał też delegat rządu emigracyjnego na kraj.
Polskie państwo podziemne to fenomen na skalę ogólnoświatową. W żadnym z okupowanych przez Niemców kraju nie udało się stworzyć tak rozległej struktury obejmującej niemal wszystkie dziedziny życia. Święto powstania Polskiego Państwa Podziemnego zostało ustanowione przez Sejm 11 września 1998 roku specjalną uchwałą sejmu.
Polskie Państwo Podziemne miało własne siły zbrojne. Na czele utworzonej 27 września 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski stanął gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski. SZP została przekształcona najpierw w 1940 r. w Związek Walki Zbrojnej, a następnie rozkazem Naczelnego Wodza z 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową, w skład której weszło ok. 200 organizacji wojskowych, zarówno spod okupacji niemieckiej jak i sowieckiej.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego zostali aresztowani przez NKWD. 21 czerwca 1945 r. Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRS w Moskwie skazało ich - jak głosiło uzasadnienie - za "działania przeciwko Armii Czerwonej i Związkowi Sowieckiemu oraz współpracę z Niemcami".
Trzech spośród skazanych w procesie zmarło w sowieckich więzieniach: ostatni dowódca AK gen. Leopold Okulicki, wicepremier i delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz, członek Rady Ministrów na Kraj ze Stronnictwa Narodowego.
1 lipca 1945 r. Rada Jedności Narodowej ogłosiła przesłanie Polskiego Państwa Podziemnego, nazywane Testamentem Polski Walczącej, mówiące o Polsce wolnej, sprawiedliwej i demokratycznej.
PAP/pg/mt
